El-Eba (Baba) sözlük anlamı: Bir şeyin varlığının, ıslahının ya da zuhurunun sebebidir. Babaya Arapçada Eba denir. Çünkü çocukları ıslah etmek,  gözetmek, terbiye etmek ve beslenme gibi bakımlarını yapmaktadır.

Valid  (Baba) ise sözlükte, Çocuğunun dünyaya gelmesine doğrudan sebep olan babadır. Valid özeldir, El-Eba geneldir.

Kur’an’da iki terimin kullanılması, her birinin kendi özel anlamsal özellikleri olduğuna işaret eder. El-Eba doğrudan baba için kullanılmıştır. Allah-u Teala Kur’an’da şöyle buyurmuştur: {Bir zamanlar Yusuf, babasına (Ya'kub'a) demişti ki…} (Yusuf-4)

Kur’an-ı Kerim’de ‘dede’ (ced) ve ‘amca’ (amme) kelimeleri de şu şekilde telaffuz ediliyor: {… ceddiniz İbrâhim’in dininde olduğu gibi…} (Hac-78) Amca kelimesi d eşu ayette zikrediliyor: {… O sırada Yâkub oğullarına: “Benden sonra kime kulluk edeceksiniz?” diye sormuş, onlar da: “Sadece senin ilâhına; ataların İbrâhim, İsmâil ve İshâk’ın ilâhı olan tek Allah’a kulluk edeceğiz. Biz sadece O’na teslim olmuşuz” demişlerdi.} (Bakara-133)

Kur’an’ın siyakını (bağlam) takip edenler, Valid, Eb ve amme kelimeleri arasında farklılıklar olduğunu görmektedir:

1. Eba: {Artık ben, babam gelebilirsin diye bana izin verinceye yahut Allah hakkımda bir hüküm bildirinceye kadar buradan bir yere gitmem} (Yusuf-80)
2. Eba: { Şimdi şu gömleğimi götürün ve onu babamın yüzüne sürün} (Yusuf-93)
3. Eba: {"Babam sana sulama ücretini ödemek için seni çağırıyor" dedi} (Kasas25)
4. Valid: { “Rabbimiz! Hesapların görüleceği o gün beni, ana-babamı ve bütün mü’minleri bağışla!”} (İbrahim41)
5. Eba: { Sadece senin ilâhına; ataların İbrâhim, İsmâil ve İshâk’ın ilâhı olan tek Allah’a kulluk edeceğiz} (Bakara133)
6. Eba: { “Hayır, atalarımızdan gördüğümüze uyarız”} (Bakara -170)
7. Eba: {Hac ibadetlerinizi bitirince, babalarınızı andığınız gibi, hatta ondan daha kuvvetli bir şekilde Allah'ı anın} (Bakara-200)

Yukarıda zikredilen Eba ile ifade edilen baba kelimesinin Kur2'andaki bağlamsal kullanımı, bahsi geçen kişinin var oluşu ve koruyup gözetilmesi ve ortaya çıkışının sebebi olarak geçmektedir.

Öte yandan Valid ile telaffuz edilen baba kelimesi ise doğrudan evladının varlığının sebebi olan baba anlamı ile sınırlandırılmıştır. Anne kelimesi de Kur’an’da birçok yerde valid kelimesinin dişili olan Valide kelimesi ile ifade edilmiştir. Çünkü o da evladının varlığının doğrudan sebebidir. { …”Sadece Allah’a kulluk edeceksiniz, ana-babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara iyilikte bulunacaksınız!”…} (Bakara-83)

Yazı: Suheyl Muhammed Huseyn

Çeviri: Merve Soydaş Gök